AB İşleyiş Anlaşması’nın 207’nci maddesine göre ortak ticaret politikası AB’nin ayrıcalıklı yetki alanıdır ve Avrupa Komisyonu tarafından icra edilmektedir. Avrupa Komisyonu’nun temel hedeflerinden biri yerel üretimi haksız ticari uygulamalardan korumaktır. Bu doğrultuda çeşitli anti-damping önlemleri, devlet destekli ithalat önlemleri ve koruma önlemleri uygulanabilmektedir.
Avrupa Birliği Ortak Dış Ticaret Politikası
Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler arasında tesis edilen Gümrük Birliği çerçevesinde, üye ülkeler üçüncü ülkelerden ithalatta ortak kurallar uygulamaktadır.
Bu çerçevede, ticaret politikası münhasıran Avrupa Birliği’nin yetki alanına girmekte ve “Ortak Ticaret Politikası (OTP)” olarak adlandırılmaktadır. OTP, ortak gümrük tarifeleri; çok taraflı, bölgesel ve ikili ticaret anlaşmaları; üçüncü ülkelere uygulanan tek taraflı tavizler ve ticari savunma araçlarını kapsamaktadır. OTP çerçevesinde, mal ticaretinin yanı sıra hizmetler, ticaretle bağlantılı fikri mülkiyet hakları ve doğrudan yabancı yatırımlar AB’nin münhasır yetki alanında yer almaktadır.
Bu doğrultuda:
AB üyesi ülkelerce ortak gümrük tarifesi ve ticari savunma araçları uygulanmakta olup, ürünlere uygulanan gümrük vergileri ve varsa, ürünler üzerinde bulanan ticari savunma araçlarına aşağıdaki adresten erişim sağlanabilmektedir.
(https://ec.europa.eu/taxation_customs/dds2/taric/taric_consultation.jsp?Lang=en )
Ayrıca, AB tarafından üçüncü ülkelere karşı yürütülen ve tamamlanan damping, sübvansiyon ve korunma önlemleri soruşturmalarına aşağıdaki adresten erişim sağlanabilmektedir.
(https://trade.ec.europa.eu/tdi/index.cfm)
AB, ikili ticaret anlaşmaları bağlamında aktif bir ticaret politikası izlemektedir. AB tarafından yeni nesil Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) ile mal ticaretinin yanı sıra, hizmetler, kamu alımları, fikri mülkiyet hakları, sürdürülebilir kalkınma gibi ticaret ile ilgili alanları da içeren kapsamlı STA’lar müzakere edilmekte ve akdedilmektedir. AB’nin STA’ları hakkında detaylı bilgiye aşağıdaki adresten erişim sağlanabilmektedir:
(https://ec.europa.eu/trade/policy/countries–and–regions/negotiations–and–agreements/)
AB, Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) kapsamında Gelişme Yolundaki Ülke ve En Az Gelişmiş Ülkelere (EAGÜ) belirli dönemler için geçerli olacak şekilde tek taraflı olarak vergi tavizleri sağlamaktadır. Halihazırda uygulanan GTS Rejimi, düşük ve düşük orta gelirli ülkeler için gümrük tariflerini tamamen ya da kısmen kaldıran Standart GTS Rejimi; sürdürebilir kalkınma ve iyi yönetişimin sağlanmasını teşvik etmek üzere GTS Rejimi ekinde sayılan Uluslararası Konvansiyonları onaylamaları ve uygulamaları şartıyla gelişmekte olan ülkeler için tarifeleri sıfırlayan GTS + ve silah ve mühimmat hariç olmak üzere en az gelişmiş ülkelerden gelen diğer malların vergisiz ve kotasız olarak AB pazarına girmesine imkan tanıyan Silahlar Hariç Her Şey (Everything But Arms-EBA) düzenlemelerini içermektedir. Güncel GTS yararlanıcısı ülkelerin listesine aşağıdaki adresten erişim sağlanabilmektedir:
(https://ec.europa.eu/trade/policy/countries–and–regions/development/generalised–scheme–of–preferences/)
Bulgaristan gümrük rejimi ilke olarak liberal bir özellik gösterse de, özel durumlarda milli güvenliğin, kamu düzeninin ve ahlakın, insanların, hayvanların ve bitkilerin yaşamının ve sağlığının, milli zenginliği oluşturan sanat eserleri, tarihi ve arkeolojik değerlerin, sınai ve fikri hakların korunmasına ilişkin birtakım gerekçelere dayanan yasak ve sınırlamalar getirmektedir. Söz konusu kısıtlama ve yasaklamalar AB mevzuatına ve Bulgaristan’ın taraf olduğu uluslararası anlaşmalara dayanmaktadır.
Bazıları aşağıda sayılmış olan uluslararası konvansiyon ve anlaşmalar çerçevesinde üstlenilen yükümlülüklerden kaynaklanan yasak ve gözetimlerin uygulanması söz konusudur:
Bulgaristan’da izin rejimine tabi tutulacak mallar, kullanılmış veya yeni olarak değil güvenli veya güvensiz olarak ayrılmakta olup, söz konusu malların bu yöndeki denetimi ülke içerisindeki çeşitli yetkili kuruluşlarca yapılmaktadır.
Aşağıda sayılmış olan durumlarda Bulgaristan’da kayıt, lisans ve izin rejimleri uygulanmaktadır:
Organ, Doku ve Hücre Nakli Yasasına göre söz konusu organizmaların dış ticareti izin rejimine tabi tutulmaktadır. Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar Kanununa göre söz konusu organizmaların ticareti izin rejimine tabii tutulmaktadır.
Yerli piyasaya sürülecek tekstil ürünleri için bazı şartlar aranmaktadır. Söz konusu ürünlerin etiketleri ve adlarına ilişkin şartlar yönetmelikle düzenlenmektedir.
Gümrük idaresi, aşağıda sayılmış olan ve çeşitli mercilerce verilen belgelerin denetimini yapmaktadır:
AB üyeliğinin ardından Türkiye-AB Gümrük Birliği’nin bir tarafı haline gelen Bulgaristan ile Türkiye arasında sanayi ürünlerinin ticaretinde gümrük vergisi alınmamaktadır. Tarım ürünleri içinse AB’nin Türk tarım ürünlerine uyguladığı tercihli vergi oranları uygulanmaktadır. AB TARİC sisteminden her ürünün AB’ye ithal edilmesi aşamasında aranan şartlar ve belgelere ilişkin mevzuata, gümrük vergilerine ürün GTİP kodu ile arama yapılarak ulaşılmaktadır.
İnternet adresi: (http://ec.europa.eu/taxation_customs/dds2/taric/taric_consultation.jsp?Lang=en)
Bulgaristan’da genel olarak uygulanan KDV oranı %20’dir.
Bazı istisnai durumlarda %9 oranında KDV uygulanmaktadır:
Kurumlar vergisi oranı %10’dur. İşsizlik oranının ülke ortalamasının %25 üzerinde olan bölgelerde vergi mükellefleri belirli koşullar altında kurumlar vergisinden muaftır.
Gelir vergisi oranı %10’dur.
Stopaj vergisi oranı %5’tir.
| Avrupa Birliği’nin Ürünlere Dair Teknik Mevzuatı |
| Bir ürünün Avrupa Birliği (AB) pazarına girebilmesi için regülasyon ve direktiflerden oluşan ve AB’nin Resmi Gazetesi olan EURLEX’de yayımlanan teknik mevzuata uygun olarak üretilmesi ve piyasaya arz koşullarını sağlaması gerekmektedir. AB’nin teknik mevzuatı, temel kuralları belirleyen genel mevzuatın yanı sıra, ürünlere ilişkin teknik kurallarını ortak bir şekilde düzenlediği regulasyonlar ve direktifler (örn: oyuncaklar, makineler, asansörler, tıbbi cihazlar, yapı malzemeleri, kimyasallar vs.) ile ortak bir düzenlemenin bulunmadığı üye ülkelerin kendi düzenlemelerini yaptığı mevzuattan (kırtasiye ürünleri, mobilyalar, saatler vs.) oluşmaktadır. |
| Ülkemiz, 1996’da yürürlüğe giren Gümrük Birliği gereğince AB’nin ürünlere ilişkin teknik mevzuatını ve sistemini uyumlaştırmaktadır. Bu çerçevede, Türkiye AB’nin CE işareti, onaylanmış kuruluşlar, piyasa gözetimi ve denetimi, |
| AB’nin ortak bir düzenlemesi olmayan alanda karşılıklı tanımaya dair kurallarını ve sektörel mevzuatını ulusal |
| mevzuatına aktarmıştır. Ülkemiz, AB’de yenilenen sektörel mevzuatı da takip etmekte ve iç mevzuatına aktarmaktadır.
Ülkemizde, AB mevzuatı kapsamında atanmış onaylanmış kuruluşların listesi ise güncel olarak AB’nin Yeni Yaklaşım Onaylanmış Kuruluş Bilgi Sistemi’nde (NANDO) yayınlanmaktadır. Sonuç olarak, Türkiye’nin AB ile uyum sağladığı veya düzenlenmemiş alanda yer alan sektörlere ilişkin olarak Türk ürünlerininilave test/belgelendirmeye ihtiyaç olmaksızın AB menşeli ürünlerle eşit muameleye tabi tutulmasıve malların serbest dolaşımı ilkesi kapsamında ithalat kontrollerine tabi tutulmaması gerekmektedir.Bu kapsamda, Türkiye’de üretilen ürünler, AB’de üretilmiş ürünlere eşdeğer güvenlik ve kalite düzeyindedir. |
| AB teknik mevzuatına ilişkin ayrıntılı sorular için abteknik@ticaret.gov.tr adresinden irtibata geçilebilir.
|
AB üyeliğinin ardından Bulgaristan’da AB’nin ürün güvenliği, standardizasyon, akreditasyon, metroloji, uygunluk değerlendirmesi, test, muayene ve belgelendirme mevzuatına geçilmiştir. Bulgaristan’a ihraç edilen ürünlerin insan sağlığı ve güvenliğine ilişkin tüm kuralları karşılaması gerekmektedir. AB’nin bu alandaki “yeni yaklaşım” mevzuatı kapsam dahilindeki ürünlere “CE” işaretinin iliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. AB’nin bu alandaki mevzuatı Türkiye tarafından da uyumlaştırıldığından ihracatçılarımızın bu konuda ihtiyaç duydukları bilgiyi temin ederek uyum sağlamalarında herhangi bir zorluk beklenmemektedir.
Bulgaristan’da ürünlerin serbest dolaşımına ilişkin mevzuat ve Eski ve Yeni Yaklaşımın ilkeleri birçok Bulgar yasa ve yönetmeliğine dahil edilmiştir. Böylelikle mevzuatta imalatçı, ithalatçı, distribütör ve perakende satıcılara getirilen şartlara uyulması ve piyasaya sürülecek ürünlerin güvenli ve uyumlaştırılmış kurallara uygun olması hedeflenmiştir. Yasal olarak aranan şartların uygulanmasını teminen Bulgaristan’da çeşitli denetim organlarının yer aldığı bir sistem mevcuttur. “Piyasa denetim organları” olarak adlandırılan söz konusu organlar, tehlikeli ve mevzuata uygun olmayan ürünlerin piyasaya arz edilmesini önlemek amacıyla kontrol ve denetim prosedür ve yöntemleri (önlem alma, belge üzerinde kontrol, fiziki kontrol, piyasadan çekme vb.) uygulamaktadır. Bulgaristan’a ihraç edilen ürünlerin güvenlik şartlarına uygunluğunun denetimi hem ithalat aşamasında gümrük yetkilileri tarafından hem de ürün piyasada iken ilgili kurumlar tarafından icra edilmektedir. İthal ürünlerin payı kayda değer büyüklükte olduğu için denetim faaliyetlerinin büyük bir çoğunluğu toptan ve perakende satış aşamasında gerçekleşmektedir.
Bulgaristan’da piyasa denetimini yapan tek bir organ ve spesifik bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Ürün grubu özelliklerine göre çeşitli kurumlara denetim görevi yüklenmiştir. Bulgaristan, denetimi sektörel bazda gerçekleştiren ülkelerdendir. Tüketicileri Koruma Komisyonu, Metroloji ve Teknik Denetim Devlet Ajansı, Bölgesel Sağlık Müfettişlikleri, Bulgaristan Gıda Güvenliği Ajansı, İlaçlar İcra Ajansı, Tarım, Gıda ve Ormanlar Bakanlığı ve Bölgesel Çevre ve Su İşleri Müfettişlikleri piyasa denetim organlarıdır. Sınırdaki ürün denetimleri çerçevesinde Gümrükler Ajansı, mevzuatın öngördüğü durumlarda diğer piyasa denetim organlarıyla birlikte çalışmaktadır.
Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamında bulunmayan tarımsal, hayvansal ve su ürünlerinin Türkiye’den Bulgaristan’a ihracatında veya bu ülkeden transit geçişlerinde mevzuata uygunluk konusunda bir takım sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Bu konuda gerekli uygunluk değerlendirme belgelerinin ve sertifikaların kurallara uygun düzenlenmesi önem arz etmektedir.
Bulgaristan tarafından dış ticarette uygulanmakta olan teknik engeller hakkında bilgiye, Ticaret Bakanlığı’nın sorumluluğunda olan www.teknikengel.gov.tr internet sitesinden erişilebilmektedir.
Ticarette Teknik Engeller web sitesi, kullanıcıların teknik engeller alanında yararlanacağı ve etkin olarak kullanacağı temel bir platform olarak yapılandırılmıştır. Bu çerçevede, söz konusu siteden ülkeler itibariyle ticarette teknik engeller uygulamaları hakkında bilgi sahibi olunabilmekte, ülkelerin mevzuat ve uygulamaları hakkında Bakanlığımızdan bilgi talep edilebilmekte ve ihracatta karşılaşılan teknik engeller interaktif olarak Bakanlığımıza bildirilebilmektedir. Söz konusu siteye ücretsiz olarak üye olunabilmektedir. Sitenin üyelerine ilgilendikleri ülke ve ürün gruplarına ilişkin düzenlemeler günlük olarak e-posta ile gönderilmektedir.
Bitki sağlığı kontrolü sınır kapılarında Tarım, Gıda ve Ormanlar Bakanlığı’na bağlı Bulgaristan Gıda Güvenliği Ajansı tarafından gerçekleştirilmektedir. Adı geçen kontrol üç aşamadan oluşmaktadır:
2019 yılında Bulgaristan’ın AB’nin TRACES elektronik sistemini kullanmaya başlaması çerçevesinde bitki sağlığı kontrolleri zorunlu olan ürünler için resmi Bulgar bitki sağlığı otoritelerine yazılı ön bildirimde bulunma zorunluluğu getirilmiştir. Ön bildirimin ihracatçı devletin yetkili mercilerince düzenlenmiş, yük beraberindeki bitki sağlığı sertifikasının taranmış bir nüshasının gönderilmesi yoluyla yapılmalıdır.
Tüm hayvansal ürünler ile su ürünlerinin veterinerlik kontrolleri Bulgaristan sınır kapılarında Bulgaristan Gıda Güvenliği Ajansı tarafından icra edilmektedir. Söz konusu ürünlerin ithalatı veya transit geçişlerinde ilgili AB mevzuatına dayanılarak iki belge aranmaktadır. Bunlardan ilki ortak ithalat belgesi olup Bulgarca dilindedir. Ortak ithalat belgesinin bir gün önceden giriş yapılacak hudut kapısı yetkililerine ibraz edilmesi gerekmektedir. Söz konusu belgenin yanı sıra ithalatta veya transit geçişte veterinerlik sağlık sertifikası da malın beraberinde olmalıdır. Söz konusu sağlık sertifikası AB’ye giriş ülkesinin dilinde (Bulgaristan ise Bulgarca) ve AB’de gideceği son ülkenin dilinde (Avusturya ve Almanya ise Almanca) olmalı ve hazırlandıktan/doldurulduktan sonra yetkili organlarca onaylanmalıdır.
2019/1793 sayılı AB Regülasyonuna göre ülkemiz menşeli bazı ürünlerin zirai ilaç kalıntısı tespiti için analize tabi tutuldukları sıklık oranları hakkında ayrıntılı bilgiye aşağıdaki link üzerinden ulaşılması mümkündür:
(https://eur–lex.europa.eu/legal–content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02019R1793–20220106&qid=1645693848899)
Denetimleri Bulgaristan Tarım ve Gıda Bakanlığı’na bağlı Gıda Güvenliği Ajansı yürütmektedir.
2019/1793 sayılı AB Regülasyonu çerçevesinde yapılan kontrollerin sıklığı firmalarımızın şikayet konusu olmakta ve kontroller esnasında tahsil edilen ücretler (yükleme-boşaltma, laboratuvar testleri, uygunluk sertifikası hazırlanması, kargo vb. hizmetlere ilişkin bedeller) ihracatımızı olumsuz etkilemektedir.
Denetim işlemleri için araç sürücüsünün yanında test ve belgelendirmeyi karşılayabilecek yeteri kadar nakit para bulundurması önem arz etmektedir. Adı geçen Yönetmelik gereğince ülkemiz menşeli ürünlere uygulanan kontrollerde tahsil edilen bedeller şöyledir:
Ayrıca, özellikle domates, biber, narenciye, kayısı, kiraz, nar, salatalık başta olmak üzere pek çok ürün %100 oranında bitki sağlığı denetimine tabi tutulmaktadır.
Bulgaristan, BM Güvenlik Konseyi, AB ve AGİT kararları ile uyumlu bir şekilde silah ve silahlara ilişkin ekipmanın satış ve tedarikinde yasak veya gözetim uygulamakta ve ayrıca silah ve muhtemel ikili kullanımı olan mal ve teknolojilerin dış ticaretini kontrol etmektedir. Çifte kullanımı olan ürünlerin Bulgaristan’dan transit geçiş yapabilmesi için Bulgaristan’ın Savunma ile İlgili Ürün ve Çifte Kullanımı Olan Ürün ve Teknoloji İhracatının Kontrolüne İlişkin Kanun hükümleri gereğince Savunma ile İlgili Ürün ve Çifte Kullanımı Olan Ürün ve Teknoloji İhracatının Kontrolüne İlişkin Kurumlararası Komisyondan izin alınması gerekmektedir. Konu ile ilgili mevzuata http://www.exportcontrol.bg/Modulen.php?id=1325 internet sitesinden ulaşmak mümkündür.
Gerekli belge ve işlemler konusunda http://www.exportcontrol.bg/Modulen.php?id=1525 adresinde ayrıntılı bilgi yer almaktadır. Bu işlemlerin takip edilmesi için Bulgaristan’da yerleşik bir aracı firmanın ihracatçı/gönderici firma tarafından yetkilendirilmesi gerekmektedir. Bu izin işleminin mal Bulgaristan sınırına gelmeden çok önce başlatılması önerilmektedir.
Bulgaristan gümrük kapılarında yapılan marka tescil kontrolleri neticesinde Bulgar Patent Ofisince tescillenmiş markalara sahip ihraç malları taşıyan Türk kamyonları, marka tescil evrakları sürücü tarafından hemen tevsik edilemeyince durdurulmakta ve sürücüler kimi zaman savcılığa sevk edilmektedir. Marka tescil konusunda bir sorunla karşılaşmamak için Bulgaristan güzergâhından mal gönderecek tüm firmaların mal beraberinde aşağıda sayılan belgelerin asıllarını veya noter tasdikli nüshalarını bulundurmaları en uygulanabilir yol olarak görülmektedir:
2020 Yılında Bulgaristan Perakende Sektörü 13,6 milyar levalık Ciroya Ulaşmıştır. Bulgaristan’ın en büyük perakende şirketleri 2020 yılında cirolarında ortalama %6 artış kaydetmiştir. Bulgaristan perakende piyasasının %50’si hızlı tüketim ürünleri sektöründen oluşmaktadır.
2020 Bulgaristan perakende sektöründeki ilk 100 şirketin sattıkları ürün gruplarına göre dağılımı:
| Ürün grubu | İlk 100’de Şirket Sayısı |
| Hızlı tüketim ürünleri | 28 |
| Teknoloji | 24 |
| Kozmetik | 17 |
| Ev eşyaları (mobilya, inşaat malzemeleri, yapı marketleri) | 13 |
| Moda | 12 |
| Diğer | 6 |
Kaynak: Regal
Bulgaristan’daki Perakende Şirketleri:
2022 Yılında Gelir, Süpermarket Sayısı ve Fiyatlar Başta Olmak Üzere Tüm Alanlarda Artışlar Beklenmektedir.
Perakende zincirler Covid–19 şartları altında 2. yılına başlamaktadır. Bu yıl Covid-19 pandemisinin getirdiği zorluklara tedarik zincirlerindeki zorluklar, enerji ve hammaddelerdeki fiyat artışları ve artan enflasyon eklenmektedir. Her geçen gün artan enflasyondan dolayı önümüzdeki yılın zor geçmesi beklenmektedir. Bulgaristan’da tüketicilerin fiyat hassasiyetinin arttığı gözlemlenmektedir. Nielsen şirketinin araştırmasına göre tüketicilerin %55’inin temel gıda ürünleri satın aldıkları ve lüks sınıfına giren gıda ürünlerinden uzak durdukları aktarılmaktadır. Bu gelişmenin yanı sıra tüketicilerin %42’sinin sadece promosyonlardaki ürünleri satın aldıkları ifade edilmektedir. Pandeminin tüketicilerin alışveriş alışkanlıklarını değiştirdiği ve e-ticaretin patlama yaşadığı da dikkat çeken başka bir konu olarak öne çıkmaktadır. Perakende gıda zincirlerinin kısa ve orta vadede e-ticaret piyasasına giriş yapmaları beklenmektedir.
Bulgar Süpermarketlerinde Satılan Gıda Ürünlerinin %65’i Yerel Üretimdir.
Modern Ticaret Birliği’nin üyesi olan Billa, Kaufland, Lidl, T Market, ProMarket ve Fantastico süpermarket yetkilileri ile yapılan bir anketin sonuçlarına göre ülkede büyük market zincirlerinde satılan gıda ürünlerinin neredeyse %65’i Bulgaristan’da üretilmektedir. Ülkede hızlı tüketim ürünleri satışlarının %40’ı söz konusu altı market zincirlerine aittir. Altı zincirin ülke çapında neredeyse 500 marketi mevcuttur. Anket sonuçlarına göre ekmek ve unlu mamuller kategorisinde satışı yapılan ürünlerin %73’ü, et ve et ürünlerinin %70’i, süt ve süt ürünlerinin %69’u, meyve-sebzenin %44’ü yerel üretimdir. Altı süpermarket zinciri Mart-Ekim 2020 döneminde 368 yeni Bulgar tedarikçi ile sözleşme imzalamıştır, 8 aylık dönemde 1,1 milyar levalık satış yapmış bulunmaktadır. Her bir zincirin çalıştığı Bulgar tedarikçi sayısı 160600 arasında değişmektedir.
2022 Yılında Bulgarların En Fazla Facebook’u Kullanmaya Devam Edeceği Açıklanmaktadır.
Nielsen şirketinin yaptığı araştırma 2022 yılında online tüketicilerin %52,2’sinin Facebook’u kullanmaya devam edeceğini göstermektedir. Araştırma 95.000 kişiye kadar nüfusu olan şehirlerdeki tüketicilerin Facebook’u daha fazla tercih ettiğini göstermektedir. Kadınların erkeklere kıyasla %20 daha fazla Facebook’u kullandığı ifade edilmektedir. Erkek tüketicilerin genel olarak YouTuBe ve Google’un diğer ürünlerini tercih ettiği aktarılmaktadır. Tüketicilerin %80’i Facebook’u tanıdık ve arkadaşları ile iletişime geçmek için kullandığını açıklanmaktadır. Ankete katılan ve reklam ve promosyonlara ilgi gösterdiğini ifade eden tüketiciler bu tür bilgiye dijital teknolojilerin ve televizyon reklamlarına yapılan yatırımlara rağmen genel olarak broşürler üzerinden ulaşmak istemesi dikkat çekmektedir.
Bulgaristan’da Tüketiciler Broşür Üzerinden Reklam Almayı Tercih Etmeye Devam Etmektedir.
Nielsen şirketinin yaptığı araştırma reklam ve promosyonlara ilgi gösterdiğini ifade eden tüketicilerin bu tür bilgiye dijital teknolojilerin ve televizyon reklamlarına yapılan yatırımlara rağmen genel olarak broşürler üzerinden ulaşmak istediğini göstermektedir. Tüketicilerin en fazla internet ortamında bulunmasına rağmen posta kutularına bırakılan broşürler üzerinden promosyonlar hakkında bilgi almak istemesi (%48) üzerinde durulması gereken bir husus olarak vurgulanmaktadır. Bu tür reklamlara genel olarak en fazla süpermarket zincirlerinin başvurduğu aktarılmaktadır. Broşür üzerinden reklam almayı genel olarak büyük şehirlerde yaşayan (Sofya hariç) orta veya yüksek eğitimli 35 yaş üzerindeki kadınlar tercih etmektedir. Başkent Sofya’da yaşayan kişiler genel olarak online (%35,3) veya mail üzerinden (%33,6) reklam almayı tercih etmektedir. Televizyon reklamları 4. sırada yer almaktadır (%32) ve tüketicilerin yaşı ilerledikçe daha fazla tercih edilmektedir. İletişim alanında başarılı bir reklam başarılı tanıtım ve algıya açık tüketici olmak üzere iki unsurdan oluşmaktadır.. Genel olarak tüketiciler her şekilde reklamlardan kaçınmakta ve bu pazarlamacıların işini zorlaştırmaktadır. Tüketiciler soysal medyayı reklamdan kaçış yolu olarak görmektedir. Broşür olarak yapılan reklamların başarısı ardında da bu sebebin yattığı gösterilmektedir. Reklam kişiye özel olarak yapılmamaktadır ve tüketicinin isteğine bağlı broşür alımı ile gerçekleşmektedir. Pazarlamacılar ve tüketiciler arasında reklam konusundaki kovalamacanın 2022 yılında da devam edeceği ve iletişimin genel olarak Facebook sahnesinde yer alacağı ifade edilmektedir.
Bulgaristan’da E-Ticarette Büyüme 2020 Yılında %52’ye Ulaşmıştır.
Covid-19’un neden olduğu e-ticarette yaşanan patlamadan sonra düşüş başlamıştır ve bu durum, önümüzdeki yıllarda beklenen istikrarlı büyümeye yol açmaktadır. Ortamın son derece rekabetçi hale gelmesi nedeniyle pazarın yeni girenler için son derece zor olacağı değerlendirilmektedir. Piyasaya yeni giren birçok şirketin reklam maliyetlerini karşılamaya gücü yetmeyebileceği ifade edilmektedir.
Bulgaristan’daki tüketicilerin e-ticarette tercih ettikleri ürünler:
Bulgaristan’daki tüketicilerin e-ticarette tercih ettikleri platformlar:
Kamu ihalelerini ele alan mevzuatın ana hedefi kamu kaynaklarının harcanmasına yönelik adil kurallar yaratılması ve uygulanmasıdır. Bulgaristan mevzuatı şeffaflık, eşitlik, ayrımcılığı önlemek ve serbest ve adil rekabet konularında, tamamen AB hukukunun temel prensiplerine göre uyarlanmıştır.
Kamu ihaleleri üç kategoriye sınıflandırılmıştır: ürün tedariki, hizmet tedariki ve inşaat işleri. Kamu ihalesini kazanan kişinin belirlenmesi için kullanılan temel kriterler: ekonomik olarak en avantajlı teklif ve en düşük fiyat.
Bulgar mevzuatı, milliyet bazında bir ayrımcılık yapmaksızın kamu ihaleleri ve imtiyaz prosedürlerine Bulgar ve yabancı (gerçek veya tüzel) kişilerin katılımına izin vermektedir. Aynı şekilde, kamu hizmetlerine yönelik özel sektörden ortak seçiminde ve sözleşme imzalanmasında da AB direktiflerinin temel şeffaflık ve eşitlik prensipleri çerçevesinde hareket edilir.
Kamu İhaleler Ajansı, söz konusu prensiplerin doğru bir şekilde uygulanması ve kamu ihaleleri sisteminin verimliliğini garantileme amacıyla faaliyet göstermektedir.
Ajansın temel görevleri arasında elektronik kamu ihaleler kaydı sağlaması ve güncellemesidir. Kamu İhaleler Kaydında yayımlanan bilgiler:
Bunların dışında, kamu ihaleleri alanında AB gereksinimlerine göre, belirli bir miktarın üzerinde olan kamu ihaleleri açıldıkları idareler tarafından AB resmi gazetesinin AB kamu ihalelerine yönelik olan TED adlı (http://ted.europa.eu/TED/main/HomePage.do) ekinde yayımlanması zorunludur.
Diğer taraftan, aşağıda verilen web sitesi üzerinden Müşavirliğimizce derlenmiş ve 2.000.000 Bulgar levası tutarı üzerinde olan ihale duyurularını güncel olarak takip edilebilir: https://ticaret.gov.tr/yurtdisi–teskilati/avrupa/bulgaristan/ticaret–temsilciliklerimiz/duyurular
| İDARELER | ||
| Klasik İdareler |
|
Devlet kuruluşları, Bulgaristan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Bulgaristan Cumhuriyeti Ombudsmanı, Bulgaristan Merkez Bankası;
Bulgaristan Cumhuriyetinin yurtdışındaki diplomatik ve konsolosluk temsilcilikleri ve Bulgaristan Cumhuriyetinin uluslararası organizasyonlara bağlı olan kalıcı temsilcilikleri; |
| | Kamu kuruluşları; | |
| | Yukarıda bahse geçen idarelerin birlikleri. | |
| Sektörel İdareler |
|
Kamu işletmeleri ve onların birlikleri;
Doğal gaz, ısı ve elektrik enerjisi, içme suyu sektörlerinde bir veya birkaç alanda faaliyet gösteren kamu işletmeleri olmayan tüccarlar veya diğer kişiler; Demiryolları, tramvay, otobüs ulaşım sektöründe bir veya birkaç alanda faaliyet gösteren kamu işletmeleri olmayan tüccarlar veya diğer kişiler; Posta hizmetleri sektöründe bir veya birkaç alanda faaliyet gösteren kamu işletmeleri olmayan tüccarlar veya diğer kişiler; |
| | Belirli bir coğrafi bölgesini istismar eden kamu işletmeleri olmayan tüccarlar veya diğer kişiler. | |
| KAMU İHALESİ DÜZENLEME MEKANİZMALARI | ||
| Kamu İhaleleri
Kanunu Kapsamında Prosedürler |
| Açık prosedür;
Sınırlı prosedür; Rekabetçi diyalog; Müzakere prosedürleri (bildirimli veya bildirimsiz) |
| Kamu daveti | | Kamu ihalesi düzenlenmesine yönelik bir prosedür DEĞİLDİR;
İdare, sınırsız kişiye teklif alma daveti yayımlar, ancak sadece bir teklif almış olsa bile sözleşme imzalayabilir. |
| Serbest seçim | | Kamu ihalesi düzenlenmesine yönelik bir prosedür DEĞİLDİR;
İdare, kendisi tarafından seçilmiş olan yüklenici ile sözleşme yapabilir. Burada sözleşmenin yazılı olması bile gerekli değildir. |
| KAMU İHALESİNİN DÜZENLENDİĞİ PROSEDÜR MEKANİZMASINI BELİRLEYEN TUTAR
KATEGORİLERİ |
|
| Kamu İhaleleri Kanunu Kapsamında Prosedürler | • İnşaat işleri: 264 000 Bulgar levası üzerinde;
• Ürün ve hizmet tedariği ve proje: 60 000 Bulgar levası üzerinde |
| Kamu daveti | • İnşaat işleri: 60 000 – 264 000 Bulgar levası arasında;
• Ürün ve hizmet tedariği ve proje: 20 000 – 60 000 Bulgar levası arasında |
| Serbest seçim | • İnşaat işleri: 60 000 Bulgar levası altında;
• Ürün ve hizmet tedariği: 20 000 Bulgar levası altında; • Proje: 66 000 Bulgar levası altında |
| KATILIMCILARIN SUNMASI GEREKEN EVRAKLAR | ||
| Kamu İhaleleri
Kanunu Kapsamında Prosedürler |
|
Kayıt evrakları (Tüzel kişi), Kimlik kartı (Gerçek kişi) veya birlik sözleşmesi (Tüzel kişiler için değil);
Katılım teminatının ödendiğini kanıtlayan belge; Finansal istikrar belgesi (banka hesap dökümleri, finansal tablolar, son birkaç yıl için ciroları gösteren evraklar ve diğerleri); Katılımcının teknik tecrübesini kanıtlayan referanslar (aynı veya benzer hizmetlerin daha önce sunulduğunu kanıtlayan sözleşmeler, teknik yeterliliği kanıtlayan evraklar ve diğerleri); Kamu İhaleleri Kanununun 47. maddesine göre kamu ihalesine katılımın önünde engeller bulunmadığına dair deklarasyonlar; |
| | Varsa alt yüklenicilere ilişkin bilgiler ve sorumlulukları; | |
| | Diğer | |
| Kamu daveti | | Katılımcıya ait bilgiler;
Kamu İhaleleri Kanununun 47. maddesine göre kamu ihalesine katılımın önünde engeller bulunmadığına dair deklarasyonlar. |
| Serbest seçim | | Kamu İhaleleri Kanunu kapsamında özel gereksinimler mevcut değildir. |
Bulgaristan’da 15.04.2016 tarihinde yürürlüğe giren yeni Kamu İhaleleri Kanunu kapsamında sektörel mercilerin açtığı ihalelerde üçüncü ülkelerin ihalelere katılımını sınırlayan bir düzenleme bulunmaktadır. Bu düzenleme yeni Kamu İhaleler Kanununun 146. maddesinin 1. fıkrasında yer almaktadır:
Madde 146. (1) Sunulan kamu ihalesi tekliflerinde, AB’nin veya Bulgaristan Cumhuriyeti’nin eşdeğer ve etkin erişim sağlayan çok taraflı veya ikili anlaşma imzalamamış olduğu üçüncü ülkelerden gelen ürünlerin toplam değerin %50’sini aştığı durumlarda, sektörel merciler söz konusu teklifleri eleyebilmektedir.
Dikkat edilmesi gereken başka bir düzenleme ise yeni Kamu İhaleleri Kanununun 5. maddesinin 5. fıkrasında yer almaktadır:
Madde 5. (5) Kamu mercileri, icra ettikleri sektörel faaliyetler ile ilgili alım yaptıkları durumlarda, sektörel mercilerin uyguladığı kuralları uygulamaktadır.
Bu hüküm, belirli durumlarda kamu mercilerinin de açtıkları bazı ihalelerde üçüncü ülkelerin katılımını sınırlayan düzenlemeler uygulayabilmesini öngörmektedir.
Bulgaristan’ın Türkiye ile kamu ihalesi tekliflerinde eşdeğer ve etkin erişim sağlayan ikili bir anlaşma bulunmamaktadır.
Bulgaristan’ın gerek toprak gerekse de iklim yapısı tarıma elverişlidir. Bulgaristan’da tarım üretimi, modernize edilmesi durumunda oldukça önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bulgaristan’ın AB üyeliği ile birlikte tarım sektörüne Avrupa finansmanı sağlanmaktadır. Bulgaristan’da tarımsal arazilerin toplam büyüklüğü yaklaşık 5,23 milyon hektardır (ülke topraklarının yaklaşık %47’si). 2020 yılında Bulgaristan’da toplam tarım arazilerinin %2,3’ü organik tarım ürünlerinin üretiminde kullanılmıştır.
Tarım sektörünün Bulgaristan ekonomisindeki payı 2019 yılında %3,8, 2020 yılında %4 olarak gerçekleşmiştir. Bulgaristan İstatistik Enstitüsü verilerine göre 2016-2020 döneminde tarım sektörü yıllık çıktısı 3,9-4,21 milyar avro arasında seyretmiştir. 2020 yılında tarım sektörü çıktısı yıllık bazda %4,48 azalarak 4,02 milyar avro seviyesinde gerçekleşmiştir. Bitkisel üretim nihai tarımsal üretimin %66,6’sını, hayvansal üretim %24,9’unu, tarımsal hizmetler %5,9’unu, tarımsal üretimden ayrılmaz ikincil faaliyetler ise %2,6’sını teşkil etmiştir.
2020 yılında Bulgaristan’da sanayi sektörü ekonominin %25,3’ünü oluşturmuştur. Bulgaristan sanayinde önemli sektörler temel metaller imalatı (sanayi sektöründe payı %14,9), gıda imalatı (%11,7), makina ve donanım imalatı (%6,4), metal inşaat malzemeleri, kazan, petek, tank, metalden mutfak eşyası, hırdavat imalatı (%5,1), elektrik teçhizatı imalatı (%5), kimyasal maddeler imalatı (%4,7), cam, tuğla, kiremit, porselen, çimento, kireç, alçı, beton vb. imalatı (%4,2), otomotiv (%3,4), plastik ve kauçuk imalatı (%3,2), içecek imalatı (%3), bilgisayar parçaları, elektronik ve optik cihazlar imalatı (%2,7), mobilya imalatı (%2,3), tekstil imalatı (%1,9), kağıt ve karton imalatı (%1,7), ilaç imalatı (%1,6) ve odun ile ahşap malzeme imalatıdır (%1,5).
2020 yılında hizmetler sektörünün Bulgaristan ekonomisindeki payı %70,7’dir. Ulaştırma, telekomünikasyon, bankacılık, turizm, sigortacılık Bulgaristan’da hizmetler sektörünün yapı taşlarıdır.
Son zamanlarda Bulgaristan, yabancı şirketler tarafından yoğun bir şekilde, iş süreçlerinin yönetimi çerçevesinde, outsourcing destinasyonu olarak tercih edilmektedir. Söz konusu hizmetten Bulgar firmalarından çok yabancı şirketler yararlanmaktadır. Outsourcing faaliyetlerinin %82’si başkent Sofya’da gerçekleşmektedir. Plovdiv, Varna ve Burgaz sektörün yoğunlaştığı diğer büyük merkezlerdir. Üst düzey IT ve dil becerileri olan emek gücüne sahip Veliko Tarnovo, Stara Zagora ve Ruse de son zamanlarda yatırımcıların dikkatini çekmeye başlamıştır. 2020 yılında Bulgar outsourcing sektöründeki alt sektörlerden iş süreçleri yönetiminde 319 şirket, bilgi teknolojilerine ilişkin süreçlerin yönetiminde ise 358 şirket çalışmaktadır. 2020 yılında sektör GSYİH’nin %6,6’sını (3,3 milyar avro) üretmiştir. Büyüme oranı ülke ekonomisinin büyüme oranını aşan sektörün 2024 yılında GSYİH’ya 6,6 milyar avro katkı sağlayacağı, ekonominin %11,2’sini oluşturacağı tahmin edilmektedir. 2020 yılında 77 bin kişi sektörde istihdam edilmiştir. 2024 yılına kadar istihdam sayısının 112 bine ulaşacağı öngörülmektedir. Bulgaristan’da outsourcing hizmetine en çok ilgi gösteren ülkeler İngiltere, ABD, Almanya ve Hollanda’dır.
Bulgaristan’da kömür madenciliği sektörü boyut anlamında küçük olmakla birlikte büyük öneme sahiptir. Bulgaristan’da linyit, alt bitümlü, bitümlü ve antrasit kömürü bulunmaktadır. Bitümlü ve antrasit kömürü çıkarılmaya uygun değildir. Plevne düzlüğünde petrol kaynakları bulunmaktadır. Ancak söz konusu petrol ülkenin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Bulgaristan’da demir, kurşun, çinko ve bakır cevherleri de bulunmaktadır. Demir kaynakları yetersiz olduğu için ithalat da yapılmaktadır. Bulgaristan’da yoğun olarak kireç taşı ve granit de mevcuttur.
Bulgaristan’ın enerji koridorlarının üzerinde bulunması, AB üyesi olarak enerji etkinliği ve çevre konularında birçok hukuksal yükümlülüğü yerine getirme gerekleri ülkenin enerji jeopolitiğinde etkin rol almasını gerektirmektedir. Bu bağlamda, Bulgaristan Balkanlar’da ve Avrupa’nın bütününde enerji güvenliği açısından önemli bir yere sahiptir. Bunun farkında olan Bulgaristan birçok uluslararası enerji projesinde yer almakta, bunun yanı sıra kendi inisiyatifiyle bazı uluslararası projelere önderlik yapma çabasındadır. Diğer taraftan, ülke, Güneydoğu Avrupa’nın önde gelen elektrik enerjisi ihracatçılarından biridir ve yenilenebilir enerji kaynaklarını daha etkin kullanarak daha fazla elektrik ihracatı yapma potansiyeline sahiptir.
Bulgaristan’ın gelişmiş bir enerji sektörü bulunmaktadır. Köklü bir sektör olmasına rağmen küçük bir sektördür. Bulgaristan, elektrik ve yakıt sıkıntısı yaşanmayan bir ülkedir. Ülkenin önemli miktardaki yerel doğal kaynakları, güçlü yerel enerji üretimi, büyük petrol işleme kapasitesi elektrik ve yakıt temininde düşük riskli bir ortam yaratmaktadır. Ancak, petrol işleme maliyetlerinin yüksek olması, elektrik altyapısının eski olması nedeniyle kayıp yaratması ve ülkenin ham petrol ve doğalgazda Rusya’ya bağımlı olması arz güvenliği bakımından risk arz etmektedir.
Ülkenin enerji sektörü elektrik üretimine dayanmaktadır. Elektrik enerjisi yerel nükleer, termik ve hidroelektrik santrallerinde üretilmektedir. Elektrik üretimi, ülkenin ekonomik gelişmesi bakımından önemli rol oynamakta ve bölgesel planda elektrik ihracatını mümkün kılmaktadır. 2020 yılında ülkede 41 TWh brüt elektrik enerjisi üretimi gerçekleşmiştir. Söz konusu rakam önceki yıla göre %8 azdır. Brüt elektrik üretiminin yapısında nükleer enerjinin payı %41, kömürün payı %34, doğal gazın payı %6, yenilenebilir enerji kaynaklarının payı %17, hidrolik santrallerinin payı %2’dir. 2020 yılında ülkede brüt elektrik enerjisi tüketimi yıllık bazda %3 azalarak 37 TWh olarak gerçekleşmiştir. Nihai tüketim 30 TWh büyüklüğündedir. 10 TWh elektrik ihracatı gerçekleşmiştir.
Bulgaristan’ın önemli miktarda kömür kaynakları bulunmaktadır. Ham petrol ve doğalgaz ithalatının nerdeyse tamamı Rusya’dan yapılmaktadır. Bulgaristan, nükleer yakıtını da Rusya’dan ithal etmektedir. Dolayısıyla, enerji konusunda Rusya’ya büyük bir bağımlılık söz konusudur. Yenilenebilir enerji kaynakları konusunda Bulgaristan’ın doğal kaynaklarının yeterli seviyede işletilmediği değerlendirilmektedir. Burada su, güneş, biokütle, jeotermal ve rüzgar enerjisinde büyük potansiyel olduğu düşünülmektedir.
Bulgarlar iş görüşmelerini resmiyet kuralları çerçevesinde ele alırlar, resmiyet protokolüne uymak için gayret gösterirler. İş görüşmelerinde Bulgarlar el sıkarlar. İş yapılan kişilerle görüşmeler esnasında orta mesafenin korunması önemlidir. Resmi etkinliklerde “Bay” ve “Bayan” şeklindeki hitaplar ile soyadı kullanılması genel kabul gören bir husustur. Konuşma sırasında göz temasına önem verirler. Göz temasında bulunmak içtenlik, dostane yaklaşım ve saygı anlamına gelir. Bulgarlar ifade etmek istediklerinde çok açık, net ve kesin olurlar. Toplantılarda şaka yapmak buzların eritilmesi için iyi bir yöntemdir. Müzakerelerde esnek davranırlar. Şahsi fikir beyan etmekten kaçınmazlar. İş görüşmesinin başında kartvizit değişimi yapılır. Kartvizit üzerinde görev ve bilimsel derece yazılması önemlidir. Misafirlerden dakik olmaları veya toplantı saatinden birkaç dakika önce gelmeleri beklenir.
Bulgar şirketlerinde kararlar yönetici tarafından alındığı için bütün müzakereler de yöneticilerle yapılır. Bulgar iş kültüründe hiyerarşi esastır. Ancak karar alma sürecine dahil olan herkesin fikri önemli addedilir ve dikkate alınır.
İş hayatında gerçekleştirilen toplantıları müteakip öğle veya akşam yemekleri yenilmesi sıkça rastlanan bir durumdur. Yemek davetinde bulunan kişinin hesabı ödemesi beklenir. Sofra adabında uyulması gereken bazı kurallar olmasına rağmen genellikle yemekte rahat davranılır.
Randevular belli bir süre öncesinden ayarlanmalı ve tatil/bayram dönemlerine denk gelmemelidir. Bulgarlar resmi tatillerde (örneğin Noel veya Paskalya) sadece kazançlı olacağını düşündükleri durumlarda çalışmayı seçerler. Bulgarlar Temmuz ve Ağustos aylarında yaz tatillerini yaparlar. Bundan dolayı söz konusu aylar iş görüşmeleri için doğru zaman değildir.
Bulgaristan’da kıyafet kodu Batılı standartlardan faklı değildir. Erkekler için takım elbise, kadınlar için takım, resmi elbise veya etek uygun kıyafet sayılır. Diğer taraftan işin özelliklerine göre daha az resmiyet gerektiren durumlar de olabilir.
Bulgarların bir atasözü “Kıyafetinizle karşılanır, zekanızla uğurlanırsınız.” der. Bu anlamda, açık ve provokatif giyinmekten kaçınmak gerekli, agresif renkler tercih edilmemeli, toplantının/etkinliğin ruhu ile uyumlu kıyafet seçilmelidir.
İngilizce, Fransızca, Almanca kullanımı yaygın olmakla beraber firmalar ile temasta mümkün ise Bulgarca bilen kişilerin kullanılması faydalıdır.
Bulgaristan’ın para birimi ‘leva’dır. Leva, 1,95583 kurundan avroya endekslidir. 2020 yılının Temmuz ayında ülke Euro Bölgesine giden yolda ‘bekleme odası’ olarak adlandırılan ERM II mekanizmasına girmiştir.
Bulgaristan’da senet ve çek kullanımı yaygın değildir. Bulgaristan, iyi işleyen ve istikrarlı bir bankacılık sistemine sahiptir.
Bulgaristan Merkez Bankası verilerine göre 2020 yılında ülkede toplam büyüklüğü 918,3 milyar leva olan 288,9 milyon adet banka havalesi yapılmıştır. Diğer ülkelere yapılan havaleler 2,6 milyon adet olup, 99,6 milyar leva büyüklüğünde gerçekleşmiştir. 2016-2020 döneminde bankamatik kartlarının sayısı 6,2-6,4 milyon adet arasında seyretmiştir. Kredi kartlarının sayısı dönemin başında 126 bin iken dönemin sonunda 1,2 milyon adede ulaşmıştır. 2020’de kartla yapılan ödemelerin büyüklüğü ülke içerisinde 9 milyar leva, yurtdışına ise 3,5 milyar leva olmuştur. Söz konusu ödemelerin önemli bir kısmı POS terminaller üzerinden yapılmış olup, büyüklüğü 9,9 milyar leva olarak gerçekleşmiştir. İnternet üzerinden ise 2,7 milyar levalık ödeme yapılmıştır. Beş yıllık dönemde POS terminaller üzerinden yapılan ödeme sayısı %137, ödeme değeri ise %102 oranında artış göstermiştir. 2016-2020 döneminde POS terminallerin sayısı 86,7 binden 103 bine ulaşmış, bankamatik sayısında neredeyse bir değişiklik olmamış, 2020’de bu sayı 5.400 olarak kayıtlara geçmiştir.
İki ülke vatandaşlarının tabi olduğu vize düzenlemesi 10 Mart 1993 tarihli Vize Anlaşması’na dayanmaktadır. Türk vatandaşlarının Bulgaristan’a girişi ve bu ülkeden transit geçişi için Bulgaristan’ın Ankara, İstanbul veya Edirne diplomatik misyonlarına veya konsolosluklarına vize başvurusunda bulunmaları gerekmektedir. Yalnızca diplomatik pasaport ile hizmet pasaportu hamilleri Bulgaristan’a yapacakları bir ayı aşmayan ziyaretlerinde/yolculuklarında vizeden muaftır.
Bulgaristan, 2 Mart 2012 tarihinde Schengen vizesine sahip Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına bir Schengen ülkesine devam etme koşulunu aramaksızın ülkeye giriş izni verme kararı almıştır, aynı kararla yeşil pasaport sahibi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının vize alma zorunluluğunu da kaldırmıştır. Schengen vizesi olmayan umuma mahsus pasaport sahipleri ise vizeye tabidir.
1 Ocak – Yeni Yıl
3 Mart – Kurtuluş günü (Bulgaristan’ın Osmanlı İmparatorluğu hakimiyetinden çıkışı)
Nisan veya Mayıs’ta 4 gün – Paskalya (Ortodoks takvimine göre her yıl değişmektedir,
Paskalyanın kutlandığı hafta sonu Cuma ve Pazartesi günleriyle birlikte tatildir)
1 Mayıs – İşçi bayramı
6 Mayıs – Kahramanlık ve Bulgar ordusu günü
24 Mayıs – Bulgar aydınlanması, kültür ve Kiril alfabesi bayramı
6 Eylül – Bulgaristan’ın birleşmesi
22 Eylül – Bulgaristan bağımsızlık günü
1 Kasım – Ulusal aydınlar günü (sadece eğitim-öğretim kurumlarına tatil) 24-26 Aralık – Noel
Mesai saatleri 9.00-17.30, mesai günleri Pazartesi-Cumadır.
Yerel Saat
Yaz döneminde Türkiye ile saat farkı bulunmamaktadır. Kış döneminde 1 saat geridedir.
Bulgaristan’da şirket kuruluşu Adalet Bakanlığı’na bağlı Kayıtlar Ajansı çerçevesinde tutulan ticaret siciline kayıt ile gerçekleşmektedir. Kayıt prosedürünün zamanı şirket türüne göre farklılık arz etmekte ve 2 ila 5 iş günü arasında değişmektedir. Türkiye’den farklı olarak ticaret ve sanayi odalarına kayıt gönüllülük esasına dayalıdır. Ticaret siciline kayıt olduktan sonra firmalar hukuki varlık kazanmakta, faaliyetlerine başlayabilmektedir.
Firmaya ticaret Siciline kayıt esnasında Özel Tanımlama Kodu (Bulgarca kısaltması ЕИК (EİK)) denilen bir numara verilmektedir. Söz konusu numara 9 (dokuz) haneli olup rastgele belirlenmektedir. Bu numara ile firma, Ticaret Siciline kaydolduğu andan itibaren Ticaret Sicilinden kaydı silinene kadar tanımlanmaktadır. KDV Kanununa göre kayıt yaptıran firmalara Ulusal Gelirler Ajansı “BG” ile başlayan KDV numarası vermektedir. Genellikle KDV numarasının devamı Kayıtlar Ajansı’nca verilen Özel Tanımlama Kodu ile aynıdır, ancak bu zorunlu bir koşul değildir.
Bulgaristan’da %100 yabancı sermayeli şirket kurulabilmektedir. Bulgaristan’da yabancı ortaklarla (gerçek veya tüzel kişi) kurulan şirketler, Bulgar ortağı olsun ya da olmasın, Bulgar şirket addedilmekte ve Bulgaristan Ticaret Kanunu gereklerine göre faaliyette bulunmaktadır.
Limited Şirket, Anonim Şirket, Kollektif Şirket ve Komandit Şirket türleri Bulgaristan Ticaret Kanunu’nun öngördüğü şirket türleridir. Bunların dışında, Bulgaristan’da ticari faaliyetler tek şahıs tacir, holding, şube ve kooperatif şeklinde de yürütülebilmektedir.
Yabancı yatırımcılar tarafından en çok tercih edilen ticari oluşumlar limited şirket (EOOD veya OOD), anonim şirket (EAD veya AD), şubeler ve ticari temsilciliklerdir. Limited şirket (OOD) türünü genellikle daha küçük çaplı iş yapan firmalar tercih etmektedir. Yönetimi anonim şirketlere göre daha kolaydır. Anonim şirketlerin (AD) yönetimleri yapıları gereği daha komplekstir. Ancak bu tür şirketler sermayelerini sermaye piyasası aracılığıyla daha geniş kitlelere ulaşarak artırabilmektedir. Bu tür şirket yapıları üretim ve finans sektöründeki büyük çaplı yatırımlara mahsustur. Yasayla belirlenen bazı faaliyet alanlarında (örneğin bankacılık ve sigortacılık) anonim şirket zorunlu şirket türüdür.
Limited şirket (Bulgaristan’da OOD olarak kısaltılmaktadır) sermayesinin asgari 2 leva (1,02 €), anonim şirket (Bulgaristan’da AD olarak kısaltılmaktadır) sermayesinin ise asgari 50 000 leva (25 565 €) olması gerekmektedir.
Bulgaristan Ticaret Kanunu’na göre tek bir ortak kendi başına bir limited veya anonim şirket kurma hakkına sahiptir. Bu durumda şirketin türü tek kişilik limited şirket olan EOOD’dir, anonim şirket için ise EAD’dir. Türkiye’de yerleşik bir gerçek veya tüzel kişinin Bulgaristan’da tek başına bir limited veya anonim şirket kurması konusunda bir sınırlama bulunmamaktadır.
LTD şirket kuruluşu için başvuruda 110 leva (elektronik başvurularda 55 leva) ticaret siciline kayıt ve 40 leva (elektronik başvurularda 20 leva) şirket adı alma ücreti ödenmektedir (zorunlu değildir).
Anonim Şirket kuruluşu için Kayıtlar Ajansı’na şirket bilgilerini içeren bir beyanname ile beyannamede şirket kuruluşuna ilişkin sayılmış belgelerin beyanname ekinde ibraz edilmesi gerekmektedir.
AD kuruluşu için başvuruda 360 leva (elektronik başvurularda 180 leva) ticaret siciline kayıt ve 40 leva (elektronik başvurularda 20 leva) şirket adı alma ücreti ödenmektedir (zorunlu değildir). Bankacılık veya sigortacılık alanında faaliyette bulunacak AD’nin kuruluşu için başvuruda 1.300 leva (elektronik başvurularda 650 leva) ticaret siciline kayıt ücreti ödenmektedir.
Kendi ülkesinin kanunları çerçevesinde ticari faaliyette bulunmak üzere kayıt yaptırmış her yabancı kişinin Bulgaristan Ticaret Kanununa göre Bulgaristan’da yabancı kişi şubesi açma hakkı bulunmaktadır. Şube, Bulgar mevzuatına göre tüzel kişilik değildir. Ancak şubenin kendi merkezi ve yönetim adresi, yöneticileri, mal varlığı, pasif yasal statüsü vardır. Şubenin unvanı ana şirketin unvanından ve “şube” ekinden oluşmaktadır. Şube, ayrı bir şirket olarak ticari defterlerini tutmaktadır. Şube açma başvurusu Ticaret Sicilini tutmakla görevli Kayıtlar Ajansı’nın herhangi bir bölge temsilciliğine yapılabilmektedir. Yabancı şirket şubesinin açılması için yapılan başvuruda 340 leva (elektronik başvurularda 170 leva) ticaret siciline kayıt ve 40 leva (elektronik başvurularda 20 leva) şirket adı alma ücreti ödenmektedir (zorunlu değildir).
Şube açmak için gerekli belgeler:
Bulgaristan Yatırımları Teşvik Kanunu gereğince ulusal mevzuatlarına göre ticari faaliyette bulunabilen yabacı kişiler Bulgaristan’da ticari temsilcilik açabilmektedir. Temsilciliklerin Bulgaristan Ticaret ve Sanayi Odası’na (www.bcci.bg) kaydolması zorunludur. Temsilcilik kuruluşu, Oda’nın ticari temsilcilik kaydına dair kararı ile gerçekleşir. Kayıtlı ticari temsilcilikler veri tabanı Bulgaristan Ticaret ve Sanayi Odası’nın web sayfasında yayınlanır. Bu şekilde kurulacak ticari temsilcilik Türkiye’deki şirketten ayrı bir tüzel bir kişi değildir ve ticari faaliyet gösterme hakkına sahip değildir. Ticari temsilcilik, genellikle Türkiye’deki ana şirket adına Bulgaristan’da destek faaliyetler icra eder (reklam, promosyon, müşteri bulma vs.). Ticari temsilcik kendi adına gelir ve kazanç elde edemez. Temsilciliğin kurumlar vergisi ödeme sorumluluğu yoktur.
Bulgaristan’da bir Türk vatandaşının icra ettiği ticari faaliyet aracılığı ile oturum izni alabilmesi için Bulgaristan’da kurduğu şirkette en az 3 Bulgar veya AB vatandaşını çalıştırması gerekmektedir. Buna rağmen Türkiye’de kurulmuş olan bir şirketin ticari temsilciğini yapmak için Bulgaristan’a gelen Türk vatandaşlarına bu kural uygulanmamaktadır. Bulgaristan Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı olan Türk şirket temsilcisi Türk vatandaşlarına Bulgaristan’da oturum izni verilmektedir.
Bulgaristan’da bir Türk şirketin ticari temsilciliğinin kurulması çerçevesinde Bulgaristan Ticaret ve Sanayi Odası tarafından talep edilen evraklar şöyledir:
1, 3 ve 4 no.lu evrakların Bulgar makamları tarafından kabul edilmesi için APOSTİL onayı almış olması gerekmektedir. Bu evraklar, Bulgaristan’da yeminli tercüman tarafından tercüme edilip Bulgaristan Dışişleri Bakanlığı tarafından onaylandıktan sonra kayıt işlemleri için Bulgaristan Ticaret ve Sanayi Odası’na ibraz edilmektedir.
Türk şirkete ait temsilciliğin Bulgaristan’da bir adresinin olması şart olarak koşulmuştur.
27.06.2017 tarihinde Bulgar mevzuatında yürürlüğe giren değişiklikler, Türkiye’de kurulmuş bir şirketin Bulgaristan’da ticari temsilciğini yapan Türk vatandaşlarının oturma izni alabilmesi için ilave yeni şartlar getirmiştir.
Bulgaristan’da bir Türk şirketinin ticari temsilciğini yapan Türk vatandaşlarının oturma izni alabilmesi için Bulgaristan Ticaret ve Sanayi Odası’na ilave olarak ibraz etmesi gereken evraklar:
Bakanlığı tarafından da onaylanması gerekmektedir;
27.06.2017 tarihinde Bulgar mevzuatında yürürlüğe giren değişiklikler ile getirilen yeni şartlar sadece ticari temsilcilik aracılığıyla oturma izni almak isteyen Türk vatandaşları için geçerlidir.
Oturma iznine ihtiyacı olmayan ticari temsilcilerin bu şartları karşılaması zorunlu değildir.
Kayıt süreci hakkında daha ayrıntılı bilgi Bulgaristan Ticaret ve Sanayi Odası web sitesinde yer almaktadır: (http://www.bcci.bg/tradereg–repres–docreg–en.html)
Sosyal güvenlik, Sosyal Sigorta Yasası ile düzenlenmektedir. Sosyal güvenlik; geçici iş göremezlik, çalışma gücünde geçici azalma, sakatlık, doğum, yaşlılık ve ölüm durumlarında tazminat, maddi yardım ve emeklilik maaşı ödenmesini kapsamaktadır. 2019 yılında sigorta tavanı 3000 leva olarak belirlenmiş olup, söz konusu tutarın üzerinde brüt ücret alanlar ücretin tavanı aşan kısmı için sigorta primi ödememektedir.
| Sigorta Kalemleri | Sigorta Oranı
|
Ücret (leva)
|
Kesintiler (leva) | İşveren Payı (leva) |
| Ücret | 1000,00 | |||
| Sosyal Sigorta | 8,38% | 83,80 | ||
| Sağlık Sigortası | 3,20% | 32,00 | ||
| Ek Zorunlu Emeklilik Sigortası | 2,20% | 22,00 | ||
| Gelir Vergisi* | 86,22 | |||
| İşveren Sosyal Sigortası | 10,92% | 109,20 | ||
| İşveren Sağlık Sigortası | 4,80% | 48,00 | ||
| Ek Zorunlu Emeklilik Sigortası | 2,80% | 28,00 | ||
| Mesleki Kazalar Fonu | 0,50% | 5,00 | ||
| Toplam Ücret | 1000,00 | |||
| Toplam Kesinti | 224,02 | |||
| İşveren Sigorta Payı | 190,20 | |||
| Net Ücret | 775,98 | |||
| Emeklilik İçin Baz Ücret | 1000,00 |
Kredi Kuruluşları Yasası, istikrarlı ve güvenli bir bankacılık sisteminin garanti edilmesi ve mevduat sahiplerinin çıkarlarının korunması amacıyla kredi kuruluşlarının lisans almasını, faaliyetlerini sürdürmesini, denetimini ve sona erdirilmesini düzenlemektedir. Söz konusu yasa hükümlerine göre bankalar ve elektronik para kuruluşları kredi kuruluşları olarak kabul edilmektedir. Başka düzenleme getirilmediği sürece, özel yasa ile oluşturulmuş bankalar da Kredi Kuruluşları Yasası’na bağlıdır. Kredi Kuruluşları Yasası’na göre, kamuya açık bir biçimde mevduat ile iadesi yapılabilecek diğer değerleri çeken ve kendi risk ve hesabına kredi veya benzeri finansman sağlayan kuruluşlara banka adı verilmektedir.
Kamuya açık bir biçimde mevduat ve iadesi yapılabilecek diğer değerleri tutma, mevduat olarak değerli varlıklar tutma ve mevduat ve saklama kuruluşu olma görevlerini yalnızca Bulgaristan Merkez Bankası’ndan banka lisansı almış kişiler, Bulgaristan Merkez Bankası’ndan Bulgaristan Cumhuriyeti’nde şube aracılığıyla faaliyet gösterme lisansı almış merkezi üçüncü ülkede olan bankalar ve AB üyesi ülkelerin yetkili organlarından banka lisansı almış ve Bulgaristan Cumhuriyeti’nde doğrudan ya da şube aracılığıyla bankacılık hizmeti sunan bankalar yerine getirebilmektedir.
Banka, bir anonim şirket olarak kurulmaktadır. Kredi Kuruluşları Yasası’nda aksi öngörülmedikçe, bankalar Ticaret Yasası’na tabidir. Bankacılık faaliyetinin yürütülmesi için Bulgaristan Merkez Bankası’ndan lisans alınması gerekmektedir. Verilen lisanslar, Bulgaristan Merkez Bankası nezdinde tutulan sicile kaydedilmektedir. Merkez Bankası, kredi kuruluşlarına lisans verme koşullarını ve kredi kuruluşlarına verilen her lisansı Avrupa Komisyonu’na bildirmektedir. Banka kuruluş sermayesinin asgari düzeyi 10 milyon levadır (5,1 milyon euro). Banka, en az iki kişi tarafından ortaklaşa yönetilmelidir. Söz konusu kişilerden en az birinin Bulgarca bilmesi gerekmektedir.
Kredi Kuruluşları Yasası, AB üye ülkelerinde lisans almış bankaların Bulgaristan’daki faaliyetlerine ilişkin düzenlemeler de getirmektedir.
Bulgaristan Merkez Bankası, bankaları ve üçüncü ülke bankalarının şubelerini denetleyen organdır. Aynı zamanda banka ve banka şubelerinin tasfiyesi veya kapatılması da Bulgaristan Merkez Bankası’nın müsaadesiyle yapılmaktadır.
Banka Denetim İdaresi, bankacılık sistemindeki süreç dinamiklerini ortaya koymak amacıyla bankaları varlıklarına göre üç gruba ayırmaktadır. Birinci grup, varlıkları baz alınarak belirlenen en büyük beş lisanslı bankadan oluşmaktadır. İkinci gruba diğer bankalar dahildir. Üçüncü grup ise yabancı bankaların Bulgaristan Cumhuriyeti’ndeki şubelerini kapsamaktadır. 31 Temmuz 2019 itibariyle birinci gruba UniCredit Bulbank, DSK Bank, United Bulgarian Bank, First Investment Bank ve Eurobank Bulgaria (Postbank) dahildir. İkinci grup Raiffeisenbank (Bulgaria), Expressbank, Central Cooperative Bank, Allianz Bank Bulgaria, Piraeus Bank Bulgaria, Bulgarian Development Bank, ProCredit Bank (Bulgaria), Municipal Bank, Investbank, International Asset Bank, Bulgarian-American Credit Bank, D Commerce Bank, TBI Bank, Tokuda Bank ve Texim Bank bankalarından oluşmaktadır. Üçüncü gruba ise Citibank Europe – Bulgaristan Şubesi, ING Bank N.V. – Sofya Şubesi, BNP Paribas S.A. – Sofya Şubesi, BNP Paribas Personal Finance S.A. – Bulgaristan Şubesi ve T.C. Ziraat Bankası – Sofya Şubesi dahildir.
T.C. Ziraat Bankası – Sofya Şubesi yabancı banka şubesi olarak Bulgaristan bankacılık sektöründe hizmet sunmaktadır. T.C. Ziraat Bankası’nın Sofya, Filibe, Kırcaali, Varna’da ofisleri bulunmaktadır. T.C. Ziraat Bankası Türk yatırımcılarına bazı özel imkanlar sunmaktadır:
Türk sermayeli D Commerce Bank AD, Bulgaristan Cumhuriyeti’nde lisanslı banka olarak faaliyette bulunmaktadır. 29 Nisan 2014’te sermaye artırımına bağlı olarak Fortera A.Ş. sermayeye %33 oranında ortak olmuştur. Söz konusu bankanın şube sayısı 50’nin üzerindedir.
Bulgaristan Merkez Bankası (BNB) Temmuz 2019 sonu itibariyle, bankacılık sektörü aktiflerinin 56,4 milyar avro olduğunu açıklamıştır. En büyük beş bankanın toplam aktiflerdeki payı %60,2 olarak gerçekleşmiştir. Yılın ilk yedi ayında bankacılık sistemi karı 511,3 milyon avro olarak gerçekleşmiştir. Brüt kredi portföyü ise 32,5 milyar avroya ulaşmıştır. Temmuz sonu itibariyle bankacılık sektöründe mevduat toplamı 47,8 milyar avrodur. Toplam sermaye yeterlilik oranı ise %20,54 olarak gerçekleşmiştir.
Aksi bir anlaşma ile belirlenmedikçe tüm yabancılar Bulgaristan’a girişleri ve burada ikamet etmeleri için vize temin etmek zorundadır.
Bulgaristan Schengen bölgesine girebilmek için gerekli teknik şartları yerine getirmiştir, ancak AB içindeki bazı ülkelerin çekincelerinden dolayı Bulgaristan (ve Romanya) 26 üyelik serbest dolaşım alanına henüz girememiştir. Bulgaristan Cumhuriyeti’nin 31 Ocak 2012 tarihinden itibaren yürürlüğe giren uygulamasına göre, geçerli Schengen vizesi ve Schengen hukuku kazanımlarını tamamen uygulayan üye ülkeler ile İsviçre ve Lihtenştayn tarafından verilen geçerli, uzun süreli oturum vizesi ile oturum iznine sahip olan kişilere vizesiz rejim uygulaması getirilmiş olup, söz konusu uygulama, Bulgaristan Cumhuriyeti’nin Schengen bölgesine tam üye olana kadar geçerli olmak üzere, her 6 aylık dönem içerisinde 3 aydan fazla olmamak kaydı ile sınırlıdır.
Geçerli bir vize dahi Bulgaristan’a giriş garantisi vermeyebilir. Sınır kontrol görevlileri yabancının ülkeye kabulü için gerekli koşullara sahip olup olmadığı konusunda nihai karar verme yetkisine sahiptir.
Yabancı Uyruklular Yasası vize türlerini “havayolu transit vizesi, kısa süreli vize ve uzun süreli vize” olmak üzere üçe ayırmaktadır:
Havayolu transit vizesi (A Tipi), Bulgaristan aktarmalı başka bir ülkeye uçacak kişilere verilen vize türüdür.
Kısa süreli vize (C Tipi), bir yabancının 180 günlük bir süre içinde toplamda 90 günden fazla kalmamak kaydıyla Bulgaristan’a bir defalık veya çok sayıda giriş yapma hakkını vermektedir.
Uzun süreli vize (D Tipi), yabancı uyruklunun Bulgaristan’a giriş yapıp sonrasında oturma izni için başvurmasında gerekli olan vize türüdür. Bu vizenin geçerliliği altı aydır ve sahibine 180 güne kadar ikamet izni sağlamaktadır. D tipi vize, geçerli olduğu müddetçe, sahibine Bulgaristan’a çok sayıda giriş yapma hakkını vermektedir. Bir yıl geçerli olan ve 360 güne kadar oturma izni sağlayan D tipi vizesinin verilebileceği yabancılar:
Tüm vize başvuruları ilgili Bulgar diplomatik misyonuna veya konsolosluğuna yapılmalıdır.
Oturma İzni Türleri:
Bulgaristan’da dört tür oturma izni bulunmaktadır:
Kısa süreli ikamet için kısa süreli vize (C tipi) alınması yeterlidir. Bir yabancının orta vadeli, uzun vadeli ve daimi oturma izni başvurusunda bulunabilmesi için öncelikle uzun süreli bir vize temin etmesi (D tipi) gerekmektedir.
Orta Vadeli İkamet İzinleri Verilmesinde En Sık Rastlanılan Durumlar:
Uzun Vadeli Oturma İzinleri Verilmesinde Aranan Genel Koşullar
Daimi Oturma İzni Verilmesinde En Sık Rastlanılan Durumlar:
Kanunu çerçevesinde); o Bulgar fikri mülkiyet hakları (telif hakları, patentler, tasarımlar, markalar, vs.); o Bulgaristan’da imtiyaz hakları.
Oturma İzni Başvurularında Aranan Genel Belgeler:
Oturum izni başvurusu uzun süreli vize süresinin dolmasına en az 14 gün kalmışken “Yabancı Uyruklular İdari Kontrol Ofisi”ne (FNACO) yapılmalıdır. Oturum izni mevzuatın getirdiği şartlara göre yenilenebilmektedir. Başvuru sahibi Bulgaristan topraklarında veya AB üyesi ülkelerden birinde bir önceki takvim yılı içinde ikamet etmemişse yenileme talebi reddedilebilmektedir.
Türk vatandaşlarının Bulgaristan’da Birleşik Oturma ve Çalışma İzni Alması:
Aksi bir durum Bulgar mevzuatında belirtilmediği sürece, Türk vatandaşları Bulgaristan’da ancak çalışma izni aldıktan sonra çalışabilmektedir. Türk vatandaşına çalışma izni verilmesi için yerel işverenin, 100 levası tutarında bir ücretin ödenmesi suretiyle, bulunduğu yerin Çalışma Bürosuna başvuru yapması gerekmektedir. Yerel işveren, bir Türk vatandaşı için ilk defa çalışma izni başvurusunda bulunduğu zaman Türk vatandaşının Bulgaristan Cumhuriyeti dışında bulunması gerekmektedir. Bulgaristan’da yasadışı ikamet eden Türk vatandaşlarının istihdam edilmesi yasaktır. Türk vatandaşları Bulgaristan’da çalışma izni aldıktan sonra çalışabilmektedir. Türk vatandaşına çalışma izni verilmesi için yerel işverenin, 110 leva tutarında bir ücretin ödenmesi suretiyle, bulunduğu ilin İçişleri Genel Müdürlüğü Göç Dairesine başvuru yapması gerekmektedir.
Bulgaristan’da Birleşik Oturma ve Çalışma İznini aracılığı ile Türk vatandaşlarının istihdam edilebilmesi için uyulması gereken şartlar:
Bulgaristan Çalışma ve Sosyal Politika Bakanı uygun gördüğü durumlarda ve ülkedeki yatırımları teşvik etmek amacıyla yukarıda bahse konu olan şartlara bağımsız olarak çalışma izni verebilmektedir.
Bulgaristan Çalışma Kanunu, 250 kişiden az personele sahip işletmeleri KOBİ olarak değerlendirmektedir. Birleşik Oturma ve Çalışma İznini süresi 3 yıla kadar olabilmektedir (iş sözleşmesi süresine bağlı olarak).
Birleşik Oturma ve Çalışma İzni başvuru süreci:
Çalışma İzni başvurusu yapmaktadır. İllerdeki İçişleri Genel Müdürlüğü Göç Daireleri
derhal elektronik ortamda başvuru formunu ve eklerini Bulgaristan İçişleri Bakanlığı Göç Genel Müdürlüğüne göndermektedir.
Birleşik Oturma ve Çalışma İznini başvuru süreci 2 aydan daha fazla sürmemesi gerekmektedir. Yasal ve idari zorlukların olması durumunda bu süreç en fazla 2 ay daha uzatılabilmektedir.
Genel Kurallarda İstisnalar:
Türk vatandaşları Bulgaristan’da çalışma izni aldıktan sonra çalışabilmektedir. Türk vatandaşına çalışma izni verilmesi için yerel işverenin, 110 leva tutarında bir ücretin ödenmesi suretiyle, bulunduğu ilin İçişleri Genel Müdürlüğü Göç Dairesine başvuru yapması gerekmektedir.
Bulgaristan’da bir Türk vatandaşının istihdam edilmesi için şirkette en az 5 Bulgar veya AB vatandaşının çalışması gerekmektedir (KOBİ’lerde istihdam edilecek yabancıların sayısı istihdam edilen Bulgar ve diğer AB vatandaşları sayısının %35’ini geçmemesi gerekiyor). Buna rağmen yüksek nitelikli bir Türk vatandaşı istihdamında bu kural geçerli olmamaktadır. Yüksek nitelikli yabancılara, bu imkândan faydalanmaları için AB Mavi Kartı adlı oturma ve çalışma izni verilmektedir.
AB Mavi Kartı alınması için Türk vatandaşının uyması gereken şartlar:
AB Mavi Kart Oturma ve Çalışma İzni başvuru süreci:
Birleşik Oturma ve Çalışma İznini başvuru süreci 2 aydan daha fazla sürmemesi gerekmektedir. Yasal ve idari zorlukların olması durumunda bu süreç en fazla 1 ay daha uzatılabilmektedir.
Mavi kart sahibinin aile mensupları da mavi kartın geçerli olduğu süre içinde çalışma hakkına sahiptir.
Türk vatandaşları Bulgaristan’da çalışma izni aldıktan sonra çalışabilmektedir. Türk vatandaşına Görevlendirme Çalışma İzni verilmesi için Bulgaristan’da görevliyi kabul eden şirketin 400 leva tutarında bir ücretin ödenmesi suretiyle, Bulgaristan İstihdam Ajansına başvuru yapması gerekmektedir.
Bulgaristan’da bir Türk vatandaşının istihdam edilmesi için şirkette en az 5 Bulgar veya AB vatandaşının çalışması gerekmektedir (KOBİ’lerde istihdam edilecek yabancıların sayısı istihdam edilen Bulgar ve diğer AB vatandaşları sayısının %35’ini geçmemesi gerekiyor). Buna rağmen Bulgaristan’da faaliyet gösteren bir şirkete hizmet vermesi için Türkiye’de faaliyet gösteren bir şirketten görevlendirilen Türk vatandaşları için bu kural geçerli olmamaktadır. Türk vatandaşlarının bu imkândan faydalanmaları için Bulgaristan İstihdam Ajansından Görevlendirme Çalışma İzni alması gerekmektedir.
Görevlendirme Çalışma İzni süresi 1 yıla kadar olabilmektedir. İlk başvuru aşamasında Türk vatandaşının Bulgaristan sınırları dışında bulunması gerekmektedir.
Görevlendirme Çalışma İzni başvuru süreci:
Türk vatandaşları Bulgaristan’da çalışma izni aldıktan sonra çalışabilmektedir. Türk vatandaşına çalışma izni verilmesi için yerel işverenin, 110 leva tutarında bir ücretin ödenmesi suretiyle, bulunduğu ilin İçişleri Genel Müdürlüğü Göç Dairesine başvuru yapması gerekmektedir.
Bulgaristan’da bir Türk vatandaşının istihdam edilmesi için şirkette en az 5 Bulgar veya AB vatandaşının çalışması gerekmektedir (KOBİ’lerde istihdam edilecek yabancıların sayısı istihdam edilen Bulgar ve diğer AB vatandaşları sayısının %35’ini geçmemesi gerekiyor). Buna rağmen kurumsal transfer kapsamında Türkiye’deki ana şirketten Bulgaristan’daki iştirak şirketine çalışmak için görevlendirilen Türk vatandaşları için bu kural geçerli olmamaktadır. Türk vatandaşlarına bu imkândan faydalanmaları için Kurumsal Transfer Oturma ve Çalışma İzni verilmektedir.
Kurumsal Transfer Oturma ve Çalışma İzni kapsamındaki görevler ve süreleri:
İlk başvuru aşamasında Türk vatandaşının Bulgaristan sınırları dışında bulunması gerekmektedir.
Kurumsal Transfer Oturma ve Çalışma İzni başvuru süreci:
Kurumsal Transfer Oturma ve Çalışma İznini başvuru süreci 3 aydan daha fazla sürmemesi gerekmektedir. Yasal ve idari zorlukların olması durumunda bu süre en fazla 1 ay daha uzatılabilmektedir.
Türk Vatandaşlarının Bulgaristan’da Mevsimsel Oturma ve Çalışma İzni Alması:
Türk vatandaşları Bulgaristan’da çalışma izni aldıktan sonra çalışabilmektedir. Türk vatandaşına çalışma izni verilmesi için yerel işverenin, 110 leva tutarında bir ücretin ödenmesi suretiyle, bulunduğu ilin İçişleri Genel Müdürlüğü Göç Dairesine başvuru yapması gerekmektedir.
Bulgaristan’da bir Türk vatandaşının istihdam edilmesi için şirkette en az 5 Bulgar veya AB vatandaşının çalışması gerekmektedir (KOBİ’lerde istihdam edilecek yabancıların sayısı istihdam edilen Bulgar ve diğer AB vatandaşları sayısının %35’ini geçmemesi gerekiyor). Buna rağmen mevsimsel çalışan olarak bir Türk vatandaşı istihdam edildiğinde bu kural geçerli olmamaktadır. Mevsimsel çalışanlara, bu imkândan faydalanmaları için Mevsimsel Oturma ve Çalışma İzni verilmektedir. Mevsimsel Oturma ve Çalışma İzni sadece aşağıdaki sektörlerde istihdam edilecek kişiler için düzenlenebilmektedir:
Mevsimsel Oturma ve Çalışma İzni başvuru süreci:
Birleşik Oturma ve Çalışma İznini başvuru süreci 2 aydan daha fazla sürmemesi gerekmektedir.
İlk başvuru aşamasında Türk vatandaşının Bulgaristan sınırları dışında bulunması gerekmektedir. Mevsimsel Oturma ve Çalışma İzni süresi 12 aylık bir süre kapsamında 3 ila 9 ay arasında olabilmektedir (iş sözleşmesine bağlı olarak). Son 5 yıl boyunca Bulgaristan’da mevsimsel çalışan olarak en az bir defa çalışmış olan Türk vatandaşlarına Mevsimsel Oturma ve Çalışma hızlandırılmış prosedür üzerinden verilmektedir.
Yabancıların İstihdam Edilmesi İçin Çalışma İzninin Gerekli Olmadığı Durumlar:
Kaynak: T.C. Sofya Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği